Kara Doktor ve rahmetli ağabeyim Ferit Attar ve anısına…

Değerli kardeşlerim, gün oldu Anadolu yurdunun Âşıklarından söz ettik, gün oldu gaziler gazisi, şanlı Albayrağımızdan söz ettik. İnsan sevgisi olsun, vatan sevgisi olsun, Tanrı sevgisi olsun, şan olsun, şeref olsun insana ait bütün bu değerler insan düşüncesinde şekillenir. Düşünce eyleme dönüşmeden önce toplumun süzgeçlerinden geçer, arınır ve insanlığa mal olur. Bu nedenle de ister eğri olsun, ister doğru olsun insan düşüncesi kutsaldır. İşte o düşünceyi kutsal bilmeyip de engelleyene aşk olsun. Bu yazımızda, Anadolu’nun Türkmen gelenekleriyle pekişen ve Osmanlı’nın Osmanlı olmasındaki, evliyalar diyarı bu güzel yurdun Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde düşman çizmesinden kurtulmasındaki temel unsurlardan biri olan bir düşünce sisteminden söz edeceğiz. Bilgiden, sevgiden, hatırdan, hizmetten ve vefadan konuşurken gönüller alacağız, gönüller vereceğiz. Yazımıza başlamadan önce de gönlümüzü Mucur’un dualarını yitiremediği, dillerden düşüremediği ve sonunda adını bir küçücük levha ile bir mekâna iliştirmek şöyle dursun Mucur mezarlığında üç metre toprağa sıkıştırdığı gönüller sultanı Kara Doktor’una ve rahmetli ağabeyim, Yıldız Üniversitesi Elektrik Fakültesi Öğretim üyesi Ferit Attar’a vereceğiz. Anadolu’muzun kaderi hep böyledir, halkın bildiğini erkân bilmez, Allah kıymet bilenlerden de bilmeyenlerden de razı olsun.

Yeryüzünde neredeyse evrenselleşmiş her kurum veya topluluk kökenleri konusunda titiz davranmış ve özünü araştırmıştır. Engin denizlerin yağmurları görmezden gelmesi gibi, maneviyat boyutlarının sadece maddi âlemi değil düşünce tarihine yön veren geçmişleri bile önemsemediği bir düşünce ve yaşam biçimi olan tasavvuf, Ahilik sisteminin de en temel taşlarından biridir. Ejderha’nın kardeşi, Hoyluların soylusu, Kırşehir illerinin incisi şeyh Mahmud bin Ahmed el-Hoyî (Ahi Evran) tasavvufun en derin denizleri olan Şeyh-ül Ekber Muhyiddin İbn-ül Arabi, Sadrettin Konkevi gibi mutasavvıflardan aldığı feyiz ve ilham ile Ahilik sistemini kurmuş, o Ahiler de Anadolu’da önce Kayseri’de Moğol istilalarına karşı durmuş sonra da Söğüt illerinde Osmanlı’nın hamuru olmuştur. Hak dinini doğru bilenler halkı da doğru bildiklerinden bu düşünce sistemini önce özümsemişler sona da benimsemişlerdir. Hem hakkı hem de halkı bilenler kişiliği kötü huylardan temizleyip, ruhu pak edip, kemale erme yolunu isteyenlere açık tutmuşlardır. Allah o bilenlerden de isteyenlerden de razı olsun.

Tasavvuf düşüncesinin dikey boyutu (iç yasamı keşfetme, insanın aslını, özünü bulması) kişilerin manevi hayatlarında, yatay boyutu (insanlara hizmet etmek ve dünyevi ilişkileri uyum, güzellik ve sevgi) ise sosyal hayatlarında ve özellikle Ahilikte kendini göstermiştir. Kadını perdeler arkasında sır gibi saklamak şöyle dursun kadının gerçek sırrını bilen Ahi Evran, ilham ve ülkü sahibi eşi Fatma Bacı’ya yeryüzünün ilk kadın teşkilatı olan Bacıyan-ı Rum’u (Anadolu Kadınları Birliği) bizim illerimizde kurdurmuştur. Mabetlerini tüm yeryüzü olarak gören, yiğitlik ve cömertlik ülküsü ile donanan, ilim ve sanat erbabı erler de ar ve namusu peçede, örtüde, çarşafta değil kalpte ve yaradılışta bilmiş ve o kadınlara öyle sahip çıkmıştır.  Allah o kadınlardan da, o erlerden de, o erenlerden de razı olsun.

Esnafın ölçüsü eğri veya doğru olsun görünür de hesabı bilinmez. Ahiler o hesabı bilmek için ilim ve sanat ile uğraşmayanı ne meslekten sayarlar ne de içlerinde alırlar. Aritmetiğe beş duyu ile dokunulmaz ama akıl erdirilir. Hikmet ilminin liderlerinden Şeyh Muhyiddin İbn-ül Arabi “1” sayısını bildiği gibi varlığı ünlü filozof Descartes’ten asırlarca önce bilirken, Aritmetik alimi El-Cebir de kendi ilmi içerisinde bilinenden yola çıkıp bilinmeyeni bulmuştur. Mana tarafında 1’den türeyen bütün sayılar mertebesinden bağımsız olarak bir hakikattir ve 1’i ayrıntı kılar. Görünen tarafta ise sayılar gibi her varlık mertebesinden bağımsız olarak kıymetlidir, biri diğeri için doğal hediye niteliği taşır ve diğerinin düşünce gücünü artırır. Nişabur’lu ünlü bilgin Feriduddin-i Attar’ın en çok tanınan kitaplarından Kuşlar Meclis’inde de (Mantık El-Tayr) yedi vadiyi geçen hakikat yolunun yolcusu otuz kuş sonunda bire ulaşmış ve “halkın Hakk’ın varlığı; hakk’ın halkın bütünü” olduğunu idrak edebilmiştir. Allah bu idrake varabilenlerden de varmayanlardan da razı olsun. Biz varalım, Nişabur’lu ünlü bilgin Feriduddin-i Attar’ın sonsuzluk yolundaki ilk vadisi olan istek vadisinde çınlayan bülbül ötüşünü on asır sonra Kara Doktor’un neslinden, Kırşehir illerinin Mucur aslından bir başka Attar’dan duyalım:

“Çile çeker güle bülbül,

Yârden ayrı durulmaz mı?

Dolup taşmış al kadehler

Senden ayrı kırılmaz mı?

Hasret kalmış suya toprak,

Candan ayrı kalınmaz mı?

Yeşil taşmış körpe dallar,

Senden ayrı darılmaz mı?

Uzak gitmiş yola gönül,

Yâre yakın gelinmez mi?

Ben geçmişim candan öte

Sana gayrı varılmaz mı?”

Nişabur’lu Attar’ın tüm kuşlarının gönüllerinde yatan asıl hedefler çok basit ve dünyevî’dir.  Bülbülün isteği gül, dudu kuşunun arzuladığı ab-ı hayat, kazın mazereti su, kekliğin aradığı mücevher, hümânin nefsi kibir ve gurur, doğanın sevdası mevki ve iktidar, üveyikin ihtirası deniz, puhu kuşunun aradığı viranelerdeki define, kuyruksalanın mazereti zafiyeti dolayısıyla aradığı kuyudaki Yûsuftur. Kuşların lideri de o kuşlar arasından gönül gözü ve cesareti olana seslenir, “eğer kutsal olan gizli olsaydı hiç âleme gölgesi vurur muydu?” Kutsal olanı görecek gözün yoksa gönlün ayna gibi aydın değildir. Gönlü aydın olan otuz kuş yedi vadiyi geçtikten sonra Beka’ya ulaşırlar ve kutsal olana varırlar. O vadiye varabilenlerden de varmayanlardan da Allah razı olsun; kutsal olana varanların sırrını söylemek de bize nasip olsun:

“Adın gelir dile güzel

Sazlar sana name dizer

Can bedenden ayrı gezsem

Nerelerde sorulursun

Dile gelir tadın güzel

Canlar sana bade sunar

Cansız taştan filiz sızsam

Nerelerde görülürsün

Sese gelir sözün güzel

Camilerde dinmez ezan

Bitmez cami, Kâbe görsem

Nerelerde duyulursun

Yaza gelir tenin güzel

Bin bir çiçek kokun tozar

Yetmez mahir “Attar” bilsem

Nerelerde bulunursun

Cana gelir özün güzel

Yüreklerde kalmaz hazan

Dolup taşıp ırmak aksam

Damarımda salınırsın”

Bu öğreti çerçevesinde gerçek Ahi’nin yaşam anlayışı “dünyada olmak fakat dünyanın olmamaktır”. İnsanın gelişimini sağlayan en dinamik unsur sevgidir. Bu kültürün bir bireyi olarak bizler kendimizi oburluktan, bilgiçliğin (entelektüelizm) verdiği gururdan, toplumun üst kademesindeki insanların etkisinden ve azametinden, hırslardan, tutkulardan uzak tutmalıyız. Ahiliğin asıl temsilcileri soylu atalarımız gibi kalbimiz kıskançlıktan, dilimiz yalan ve gıybetten, gidişimiz riyadan karnımız haramdan uzak olsun. Feriduddin-i Attar öğütler kitabında (Pendname) diyor ki “ey oğul dünya hayatı üç gündür ve sonunu düşünmeyen gafildir. Nefsin zevk ve arzuları arkasında koşma, geçici aleme sevgi bağlama! Can teninden gidecek, kemiklerin toprak olacaktır. Sana canını vermekten başka çare yoktur. Gideceğin yolun haydudu da Nefs-i Emarendir. Nişaburlu o yüce bilginin ruhu şad olsun, yüce Mevla ondan razı olsun, dünya malına bel bağlayanlara söylenecek iki kelime de bizden olsun:

“Can bedende hapis

Beden cananda hapis

Gardiyanım fani dünya,

Döner evrende hapis.

Can bedenden geçmeyince

Aşk şarabı içmeyince

Zincir hâlden aşınmaz

Hak yoluna düşmeyince

Fani dünya söze geldim

Bir ömürlük geze geldim

Binbir dolap döne dursun

İki metre beze geldim.

Öğütler kitabının riyazet bahsinde yüksek adam olup ta cennet kapısını açmak isteyene dünyada rahat kapısını kapatması öğütlenir. Mevki peşinde koşanların horluğa mahkûm olduğu söylenir ve eklenir: “dane, toprağa düştüğü için el üstünde tutulur, başak, baş çektiği için ayak altında ezilir; sırtında yükü çok olan başkalarından geri kalır.”  Sevgili kardeşlerim mert odur ki, kendisini daima eksik görür. Külli konularda ne söylersek söyleyelim binbir eksiğimiz binbir yanlışımız olur. Eksiksiz ve Kusursuz olan sadece yüce Allahtır, mülk ve iktidar sahibi yalnızca odur. Biz bu yazıyı insan sevgisiyle, memleketimiz Kırşehir ve vatan sevgisiyle yazdık. İnsan sevgisi Allahtan, vatan sevgisi Ahi Evran Hazretlerinin dilinden söylemek gerekirse imandandır. Yüce Mevla bizi doğru yoldan ayırmasın, mert yakamızı namert ellere vermesin. Geçmişte Ahiliğin özü olan bu düşünce ve uygulamalar, gelecekte de evlatlarımızın rehberi olsun. Bu vesileyle, Mucur’un üç karış toprağa sığdırdığı Kara Doktor’unun ve ağabeyim Ferit Attar’ın ruhu şad olsun. Başa dönmek gerekirse:

“Serden geçtik ser olduk

Yardan geçtik del olduk

Sevgi coşar bulut bulut

Yağdık gene bir olduk”

Allaha emanet olun sevgili kardeşlerim.

Saygılarımla,

Prof. Dr. Erkut Attar